List do Rzymian - 9 rozdział i błędy Kalwina: Analiza intertekstualna

Charles Edward White
Profesor myśli i historii chrześcijaństwa
Spring Arbor University

Wprowadzenie

Wyjaśniając w dziele Institutio religionis christianae jak Bóg łaskawie ratuje ludzkość, Jan Kalwin twierdzi, że zbawia On ludzi całkowicie z własnego miłosierdzia i łaski oraz że wybrani nie mają podstaw do chlubienia się ich własnymi uczynkami. Twierdząc, że sama suwerenna łaska Boża jest powodem wybrania, Kalwin jest logicznie zmuszony przyznać, że suwerenność Boża jest również jedyną podstawą potępienia. Oczywiście Kalwin uważa tę ideę za odpychającą i postanowienie, według którego Bóg skazuje niektórych ludzi na wieczną karę, nazywa "strasznym" (okropnym). *1

Kalwin nie postuluje tej doktryny dlatego, że ona mu się podoba, ale dlatego, iż jego zdaniem Pismo Święte wyraźnie jej naucza. 21 rozdział trzeciej księgi Institutio... Kalwin poświęca na wyjaśnienie doktryny wybrania, twierdząc że Bóg przeznaczył niektórych ludzi do zbawienia, a innych na potępienie. Następnie broni tego twierdzenia w dwóch kolejnych rozdziałach. Odnosi się w nich do wielu fragmentów Pisma Świętego, ale punkt ciężkości w jego argumentacji stanowi 9 rozdział listu do Rzymian. W swoich komentarzach omawia także ideę predestynacji, zwłaszcza w komentarzach dotyczących Listu do Rzymian i Księgi Wyjścia; po raz kolejny Rzym. 9 i cytaty z Księgi Wyjścia w nim zawarte są centralnym punktem dyskusji. *2

Rozumienie tego rozdziału przez Kalwina odbiega od rozumienia niemal każdego pisarza we wczesnym Kościele, z wyjątkiem Augustyna z późniejszego okresu. *3 Chociaż Luter podzielał pogląd Kalwina, to jednak współczesny mu Erazm z Rotterdamu był mu przeciwny. *4 Autorzy od czasu Reformacji również podważali jego interpretację. *5 W XX wieku Karl Barth zacytował słowa Kalwina, ale powiedział, że są one prawdziwe jedynie “mitologicznie.” *6 Ostatnio świat nauki w dużej mierze porzucił interpretację Kalwina, wraz z trzema najbardziej poważanymi dziś komentatorami odrzucającymi niektóre lub wszystkie jego poglądy. *7

Niedawno analiza intertekstualna dała nam nowe narzędzia do oceny jego wniosków. *8 W oparciu o te narzędzia stwierdzamy, że rozumienie Rzymian 9 przez Kalwina naznaczone jest pięcioma różnymi błędami.

Owe pięć błędów Kalwina znajdujemy w jego objaśnieniu Listu do Rzymian 9:6-24. Po pierwsze, z wersetów 6-13 Kalwin wnioskuje, że zarówno Ismael, jak i Ezaw są potępieni; po drugie, na podstawie wersetów 14-15 stwierdza, że Bóg w swoim charakterze jest arbitralny; po trzecie, z wersetów 16-18 Kalwin wywodzi, że Bóg całkowicie kontrolował faraona i uczynił go nieposłusznym wobec Jego rozkazów; po czwarte, na podstawie wersetów 19-20 Kalwin utrzymuje, że nikt nie może odnosić Bożego zbawienia oraz potępienia do obiektywnego standardu sprawiedliwości; i po piąte, Kalwin uważa, iż wersety 21-24 nauczają o Bogu stwarzającym niektórych ludzi w wyraźnym celu potępienia ich. W rzeczywistości żadna z tych koncepcji nie występuje w 9 rozdziale Listu do Rzymian. Kalwin widzi je tam wyłącznie z powodu rozmaitych egzegetycznych błędów, które popełnia z powodu niezrozumienia intertekstualnego zastosowania Starego Testamentu przez Pawła.

Ocena egzegezy Kalwina w świetle analizy intertekstualnej ujawnia, że Kalwin błędnie zrozumiał użycie przez Pawła tekstów Starego Testamentu według czterech z siedmiu zaproponowanych przez Haysa testów. Kalwin zaczyna dobrze, przechodząc trzy pierwsze testy analizy intertekstualnej. Pierwszym testem jest dostępność: dla Pawła i jego czytelników Pismo Święte było Pismem cytowanym w języku hebrajskim lub z Septuaginty, więc autorytet cytowanych tekstów jest bezdyskusyjny. Oczywiście Kalwin nie miał problemu z tym testem. Drugim testem jest objętość: ponieważ Paweł cytuje te teksty, dla Kalwina czy kogokolwiek innego nie ma wątpliwości, które teksty są cytowane. Trzecim testem jest powtarzalność: w Liście do Rzymian i pozostałych listach Paweł cyklicznie odnosi się do Abrahama, do doświadczenia Wyjścia i cytuje Izajasza, ukazując jak ważne są te fragmenty Pisma Świętego w jego [Pawła] zrozumieniu planu Bożego. Także tutaj Kalwin rozumuje jak Paweł, ponieważ bardzo ceni te fragmenty. Jednak po tym dobrym początku Kalwin zaczyna się potykać odnośnie pozostałych czterech testów.

Pełny tekst opracowania znajduje się na stronie:
http://www.ulicaprosta.lap.pl/new/pdf/ksiazki/Kalwin_i_Rzymian_9-analiza_intertekstualna.pdf


Przypisy:

1. John Calvin, Institutes of the Christian Religion, John T. McNeill, ed. (Philadelphia: The Westminster Press, 1960), 3.23.7, str. 955. W tym fragmencie Kalwin odnosi się konkretnie do dekretu Boga, że upadek Adama nieodwracalnie pogrążył w wiecznej śmierci tak wielu dorosłych, wraz z ich potomstwem już w wieku niemowlęcym. Wydaje się jednak jasne, że Kalwin ma na myśli szerszą ideę potępienia, gdy używa tego przymiotnika.

2. John Calvin, Calvin’s Commentaries on the Four Last Books of Moses Arranged in the Form of a Harmony, C. W. Bingham, trans. (Grand Rapids: Wm. B. Eerdmans, 1950), oraz John Calvin, Calvin’s Commentaries: The Epistle of Paul the Apostle to the Romans and to the Thessalonians, Ross Mackenzie, trans., D. W. and T. F. Torrence, eds. (Grand Rapids: Wm. B. Eerdmans, 1960)

3. Orygenes, Apolinary z Laodycei, Jan Chryzostom, Diodor z Tarsu, Teodor z Mopsuestii, Teodoret z Cyru, Cyryl Aleksandryjski, Hieronim ze Strydonu oraz Ambrozjaster wszyscy uważają, że Rzym. 9 nie naucza o absolutnym Boskim determinizmie, a Erazm poszedł za ich interpretacją. Zobacz Maurice F. Wiles, The Divine Apostle. The Interpretation of St. Paul’s Epistles in the Early Church (Cambridge: Cambridge University Press, 1967), Martin Parmentier, “Greek Church Fathers on Romans 9, part 2,” Bijdragen tijdschirift voor filosofie en theologie 51 (1990), str. 10-15. Oczywistym wyjątkiem od masowego odrzucenia idei Boskiego determinizmu jest późniejszy Augustyn. W swoim pierwszym objaśnieniu tego rozdziału Augustyn wyjaśnił wybranie Jakuba, a nie Ezawa, mówiąc, że Bóg działał z powodu "ukrytych zasług" Jakuba, a w swoim drugim objaśnieniu powiedział, że Bóg wybrał Jakuba na podstawie jego przewidywanej wiary. Dopiero w jego ostatecznym wyjaśnieniu przyjmuje stanowisko później propagowane przez Kalwina, że Bóg nie wybiera z żadnego powodu poza swoją własną wolą. Zob. W. S. Babcock, “Augustine and Paul: the case of Romans IX” Studia Patristica 16/2 (1985), str.  73-479.

4. Zob. E. Gordon Rupp and Philip S. Watson, eds., Luther and Erasmus: Free Will and Salvation [LCC] (Philadelphia: The Westminster Press, 1969), oraz John B. Payne, “Erasmus on Romans 9:6-24" w: David C. Steinmetz, ed., The Bible in the Sixteenth Century (Durham, NC: Duke University Press, 1990), str. 119-135.

5. Jakub Arminiusz traktuje Rzym. 9 bez bezpośredniego odniesienia do Kalwina argumentując, że Jakub i Ezaw odpowiadają typom wierzących i niewierzących. Patrz James Arminius, “Analysis to the Ninth Chapter of Romans”, w: The Writings of James Arminius, James Nichols i W. R. Bagnall, trans. (Grand Rapids: Baker Book House, 1977), 3:527-565. John Wesley twierdzi, że indywidualna predestynacja jest sprzeczna z wieloma innymi fragmentami Pisma i mówi, że wybranie, o którym mowa w Rzym. 9, jest wyborem Boga, aby zbawić tych, którzy wierzą i potępić tych, którzy nie wierzą. Patrz John Wesley, “Predestination Calmly Considered“, The Works of John Wesley, wyd. III (London: Wesleyan Methodist Book Room, 1872, reprinted Grand Rapids: Baker Book House Company, 1979), 10:204-59. Współczesne powtórzenie tej argumentacji można znaleźć w: Roger T. Foster and V.
Paul Marston, God’s Strategy in Human History (Wheaton: Tyndale, 1973). Wybitna współczesna obrona pozycji Kalwina to książka Johna Pipera The Justification of God (Grand Rapids: Baker, 1992). Oczywiście nie jest możliwe, aby odpowiedzieć na każdy punkt książki Pipera w jednym artykule, ale niniejszy artykuł będzie obejmować wszystkie główne kwestie poruszone przez niego i dowodzić, że wnioski bezpośrednio sprzeczne z jego konkluzją są uzasadnione. Ostatnio Thomas R. Schreiner bronił kalwińskiego rozumienia Rzym. 9 argumentując, że Paweł mówi o zbawieniu jednostek w tych wersetach. Sądzę, że analiza intertekstualna omówiona poniżej wskaże błędy zawarte w jego tekście. Patrz Thomas H. Schriener, “Does Romans 9 Teach Individual Election Unto Salvation? Some Exegetical and Theological Reflections,” Journal of the Evangelical Theological Society 36/1 (marzec 1993) strony 25-40.

6. Barth pisze: "Gdy Reformatorzy stosowali doktrynę wybrania i potępienia (predestynacji) do jedności psychicznej poszczególnych ludzi oraz gdy ilościowo odnosili się do 'wybranych' i 'potępionych', mówili - jaki się okazuje - językiem mitologicznym". Cytuje on Kalwina w tym rozdziale na stronach 349, 350 i 356. Patrz Karl Barth, The Epistle to the Romans, wyd. VI, Edwyn C. Hoskyns, trans. (London: Oxford University Press, 1933), strony 340-361. 7 Jak wskazano poniżej, Leon Morris, The Epistle to the Romans (Grand Rapids: Eerdmans, 1988), C. E. B. Cranfield, A Critical and Exegetical Commentary on the Epistle to the Romans [ICC] (Edinburgh: T. & T. Clark, 1989), and James D. G. Dunn, Romans 9-16 [Word Bible Commentary] (Dallas: Word Books, 1988) nie zgadzają się z Kalwinem w istotnych kwestiach. Douglas Moo zgadza się z egzegezą Kalwina, ale - jak podkreśla Gordon Fee w swoim wstępie jako redaktor naczelny - ten pogląd na list do Rzymian jest "obecnie mało popularny wśród ekspertów". Patrz Douglas J. Moo, The Epistle to the Romans [NIC] (Grand Rapids: William B. Eerdmans, 1996), p. vii.

8 Analiza intertekstualna jest omówiona w Richard B. Hays, Echos of Scripture in the Letters of Paul (New Haven: Yale University Press, 1989). Podaje on siedem testów dla każdego proponowanego zrozumienia wykorzystania przez Pawła Biblii hebrajskiej: Dostępność, objętość, powtarzalność, spójność tematyczna, wiarygodność historyczna, historia interpretacji i wystarczalność. Jak sam Hays przyznaje: "Przechodzenie przez tę serię kryteriów dla każdego badanego tekstu byłoby uciążliwe", ale jego testy będą kształtować moje podejście do używania przez Pawła fragmentów Pisma Świętego w Rzym. 9. Dla wyjaśnienia testów i cytatów patrz strony 29-32 pracy Haysa. Przeanalizuję każdy fragment stosując odpowiednie kryteria intertekstualne, a następnie zakończę stosując odpowiednie testy do ogólnej interpretacji Rzym. 9 prezentowanej przez Kalwina.

Analiza intertekstualna jest tym bardziej istotna dla tego fragmentu, im więcej jego treść zawiera midraszu niż diatryby (jak twierdzi Stegner). Jeśli Paweł nawiązuje do interpretacji Pisma Świętego, która rozkwitła w ciągu pierwszych sześciu wieków naszej ery w społecznościach żydowskich, szczególnie ważne jest zrozumienie sposobu, w jaki stosuje on tekst Starego Testamentu. Patrz William Richard Stegner, “Romans 9:6-29–A Midrash” Journal for the Study of the New Testament 22 (1984), str. 37-52.